Maarten Houtman: ZEN notities onderweg
De praktijk van za-zen in het dagelijks leven opgetekend in toespraken en gesprekken
Voorwoord Karlfried Graaf Durckheim
Volgens de ondertitel handelt Zen; notities onderweg over De praktijk van het Za-zen in het dagelijks leven, opgetekend in toespraken en gesprekken. De zevenentwintig toespraken worden voorafgegaan door twee brieven die Maarten Houtman en Graf Dürckheim aan elkaar schreven. De toespraken eindigen veelal met vragen en antwoorden over het aangesneden thema. Daarnaast bevat het boek twee observerende beschouwingen van Maarten Houtman (1918-2011) De toepassing van de zitmeditatie in het dagelijks leven staat centraal. Leven is volgens Houtman niet wezenlijk anders dan zitten.
Veelal worden het zitten en het gewone leven van elkaar gescheiden. In de praktijk binnen de kerk leidt dit ertoe dat een priester of dominee het ene verkondigt en het andere doet. Het leven blijkt sterker dan de leer. In de Zen praktijk van Houtman is hier weinig kans voor, omdat de beoefening juist verbonden wordt met het leven. Door het zitten wordt men gedurende de dag meer opmerkzaam van het feit dat men gekneveld wordt door de levensomstandigheden en komt men in contact met het Onuitsprekelijke of de onbekommerde, zoals Houtman hetgene noemt wat aan onze persoonlijke geschiedenis vooraf gaat. Dat leven is anders dan het zitten volgens Houtman de grote oefening. ‘Opmerken zonder meer, laten rusten, zodat de onbekommerde in je tot leven komt.’
Houtman behandelt zeer gevarieerde onderwerpen rond het mediteren. Zo gaat het over de werking van ons bewustzijn dat tot meer in staat is dan we denken, over onze seksuele transformatie tot schepsels die een enorm liefdespotentieel beschikken, over de autoriteit van de leraar die - net als onze geloofsinstituties, die uit zijn op macht - de bevrijding van de leerling tegenwerkt en tenslotte over Verlichting. Zijn taal is helder, bijvoorbeeld als hij spreekt over de autoriteit van de leraar. Aangezien de leerling niet zo gemakkelijk zijn illusies over de wereld zal prijsgeven, acht hij direct contact tussen leraar en leerling van belang, omdat de leraar zich dan kan afstemmen op de persoonlijke situatie van de leerling: ’Het laatste wat een leraar of meester zou moeten doen is aan die illusie nog meer voorstellingen dus nog meer illusie toevoegen.’
Door zelfbeheersing kan men de eigen gedachten en gevoelens niet leren kennen. Alleen door daar daarop in te gaan, gedachten en gevoelens aandacht te geven en die vervolgens los te laten, wordt het mogelijk om anders dan reactief bezig te zijn. Als het moeilijk is om te blijven zitten, kan men een loopmeditatie doen of een verwante tak van oefening zoals Tai Chi of Aikido.. Ook andere bezigheden waarmee men gemakkelijker in de concentratie blijft, zoals tennis of tuinieren, zijn geschikt om aan het denken voorbij te gaan.
Opmerken is evenwel de sleutel van de oefening als van het leven: ‘Opmerken hoe iedere ervaring voorgeprogrammeerd is, zodat de eigenlijke ervaring ons niet bereikt. Blijven opmerken en geduldig blijven gadeslaan, zonder daar iets aan toe te doen, zonder in te grijpen, open voor alle geluiden en andere verschijnselen die ons bereiken vanuit de wereld; het blijven uithouden en intussen voldoende vertrouwen hebben om daarin te blijven.’
De onbekommerde kan alleen opgemerkt worden als we aan elk oordeel of conclusie hierover voorbij gaan. Dit past ook bij zijn idee van Verlichting. De essentie is niet door te geven of te duiden. Het gaat om een belangeloos oefenen, waardoor het Onuitsprekelijke zijn werk kan doen.
Uitg. Ankh-Hermes, paperback. In goede staat.
AH
8216
P150121
